Grzegorzewska, Kur, Bachmann, Kulisiewicz, Kruczak, Rembielińska, Chiang

 I

Wioletta Grzegorzewska

'

Wszystko o mojej babce

Córko pszenicy, niewolnico chytrej lebiody,

matko pięciu stron świata i trzech hektarów,

ostronosa żono stolarza, kochanko zduna;

pachnąca szarym mydłem królowo, w chustce

ze złotą nitką pani, z nimbem ptaków o świcie

umęczona wasalko pól, chleba naszego akuszerko,

mistrzyni polewki i żuru, opiekunko kapusty,

która zanosiłaś dojrzały sierpień do stodoły,

bono kwaśnego zaczynu w kamiennym domu,

niedotleniona meduzo o poskręcanych palcach,

nawlekająca nas na nitkę jak ćwiartki gruszki,

urodziwa selenitko z wytrzeszczonymi oczami,

z wolem tarczycy na szyi czarna wróżbitko,

czuję wokół twoje deseniowe spódnice,

siedem napiętych antenackich kręgów,

lunatyczko łapiąca oddech przez szczeliny snu,

damo z jaskrą idąca po omacku do światła

w stołowym, w piecu, na ganku i w studni,

na łożu małżeńskim ukrzyżowana rodzicielko,

porzucona metreso, słodko-gorzka niewolnico

dawnych przyśpiewek, zabobonów i wierzeń,

babciu, wytrwała kusicielko, sina wierzbo

nawiedzająca uparcie moje myśli i wiersze,

klepsydro, księgo starych słów i światów

ze złamanym obojczykiem popłyń

na zawsze z tą bezbarwną rzeką.

Z tomu “Orinoko”, 2008

*

Wioletta Grzegorzewska (1974) – polska poetka i prozaiczka. Autorka ośmiu tomów poetyckich i czterech książek prozą. Laureatka kilku nagród literackich, m.in. "Konkursu Literackiego Polish Books w Londynie" (2007), "Złotej Sowy Polonii" w Wiedniu za działalność literacką (2015), Nagrody Miasta Częstochowy w dziedzinie kultury (2017).

II

Bożena Kur

Na zapas

u nas to rodzinne

babcia wypychała kieszenie

skórkami od chleba

zagryzała lęk przed czarną godziną

mama uginała się od zakupów

bardziej niż półki

pełne na wszelki wypadek

a ja chucham na zimne układy

bez przepływu ciepła się męczę

w najbardziej stałym stanie nie iskrzy

gdy ciało mija się z ciałem

jestem zachłanna na zapas

kocham

jakby miało się skończyć do jutra

*

Piszę od niedawna - nieco ponad rok. Wierszami najczęściej rozmawiam ze sobą lub z wybranym adresatem.

Wiersz w załączniku to jeden z kilku, w których nawiązuję do szczególnych zachowań lub momentów z życia kobiet w mojej rodzinie - często przemilczanych lub uznanych za niewystarczająco istotne, by świat o nich wiedział. Bożena Kur.

#czwartykonkursbabińca

#konkursowasobota

III

Ingeborg Bachmann

Miłości, wytłumacz mi!

Twój kapelusz lekko powiewa, pozdrawia, płynie na wietrze,

twa odsłonięta głowa oczarowuje chmury,

a serce twoje za czymś innym tęskni,

usta twe przemawiają nowymi językami –

drżączka rozplenia się po polach,

lato rozdmuchuje naokół okwiat gwiazdnicy,

oślepiona płatkami podnosisz twarz,

śmiejesz się i płaczesz i cała zamierasz

na myśl, co ci się jeszcze może przydarzyć –

Miłości, wytłumacz mi!

Paw uroczyście roztacza swój ogon budząc podziw wokół,

gołąb stroszy swój kołnierz z piór,

powietrze się wzdyma napełnione gruchaniem,

kaczor głośno kwacze, dzikim miodem wionie

cała ziemia, nawet w statecznym parku

każdy gazon obrzeża złoty pył.

Ryba czerwienieje, prześciga ławicę

i poprzez groty dopada łoża z koralu.

Skorpion tańczy lękliwie w takt muzyki srebrnych piasków.

Chrząszcz z daleka węszy swą Najwspanialszą;

gdybym miał jego zmysł, czułbym także,

że skrzydła pod jej pancerzem lśnią i migocą

i ruszyłbym ku dalekiej kępce poziomek!

Miłości, wytłumacz mi!

Woda poczyna mówić,

fala bierze falę w posiadanie,

w winnicy nabrzmiewa grono, odskakuje i spada.

Jak odważnie ślimak wysuwa się ze swego domku!

Kamień potrafi zmiękczyć inny głaz!

Miłości, wytłumacz mi, czego sam nie umiem sobie wytłumaczyć:

Miałżebym więc przez ten krótki straszny czas

tylko z myślami obcować i samotny

ni miłości nie zaznać, ni miłością darzyć?

Czyżby ktokolwiek mógł jedynie myślą żyć? Nie odczułby braku?

Powiadasz: czeka na niego już duch inny.

Nie tłumacz mi więc nic. Widzę salamandrę

jak mknie prosto w ogień.

Żaden jej nie gna strach i nic jej bólu nie sprawia.

Przełożyła Wanda Markowska

*

Ingeborg Bachmann (1926 - 1973) – austriacka poetka, pisarka, eseistka, germanistka, z wykształcenia filozofka i psycholożka. Prywatnie żona pisarza Maksa Frischa.

IV

Małgorzata Kulisiewicz

Ekfraza do rzeźby Władysława Hasiora

Tata wyjmował nimi gwoździe na budowie

i robił domek dla lalek,

teraz wyrywają nimi jego paznokcie.

My także za ścianą brudnego lochu.

Słyszymy krzyk.

Urodzona w pierwszym roku wojny,

mam teraz dziesięć lat,

nie rozumiem jeszcze

po co Żołnierze Wyklęci

i kto to komuniści.

Słyszymy tylko rozpacz i wrzask.

Miałyśmy mówić strażnikom,

że nic nie wiemy,

bo naprawdę nic.

Tylko straszny żal taty

i zdziwienie,

do czego mogą służyć obcęgi.

źródło: Helikopter OPT

*

Małgorzata Kulisiewicz – absolwentka filmoznawstwa i polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorka esejów i recenzji filmowych i literackich, publikacji historycznych, realizatorka reportaży telewizyjnych. Autorka tomików poezji: Inni Bogowie, Kot Wittgensteina i inne wiersze oraz Ciasteczka z ironią. Jej opowiadania i wiersze były publikowane m.in. w „Gazecie Kulturalnej”, „Wyspie”, „Nowych Myślach”, „BregArcie”, „Babińcu Literackim”, „Poezji Dzisiaj”, w „Whisper of Sofly – Yearly Anthology of Poetry (Vol 2)”, „Contemporary Writers of Poland. On Life’s Path” oraz w licznych antologiach i almanachach. Kilkukrotnie zauważona i wyróżniona w konkursach poetyckich. Mieszka w Krakowie.

Śladem poetki w Babińcu: https://www.facebook.com/…/a.320315781691624/627163097673556

V

Julija Kruczak

***

W dzieciństwie nienawidziłam jeździć do babci

Bałam się, że wyrosnę na grubą babę z kupą dzieci i długim nosem

I żeby wybić ze mnie tę miejską dziewczynę budziła mnie z pierwszym kogutem

I senną w koszuli nocnej rzucała w rosę żebym rosła piękna bez chorób i nerwic

Mówiła to łzy ziemi ona płacze za swoją młodością

Płacze za wszystkimi sowami które wypadały z gniazd i jeżami które zabłądziły

Za wszelkim złym i nieczystym co wryły się w grunty z pierwszym boskim promieniem

W dzieciństwie nienawidziłam jeździć do babci

Bałam się, że nachapię się tej rosy i stanę się zbyt piękna

Bo piękne dziewczyny a potem kobiety mówiła babcia zawsze są nieszczęśliwe

Przetłumaczyła Aneta Kamińska

*

Julija Kruczak (1993) – ukraińska poetka, malarka i założycielka fundacji ArTerapia. Laureatka konkursów literackich: Nowe nazwiska poetów (2012), Młoda republika poetów (2014) oraz wydawnictwa Smołoskyp (2015). Otrzymała nagrodę publiczności Międzynarodowego Festiwalu Wideopoezji CYKLOP. Twórczyni marki odzieży dla kobiet Być. Pracuje jako arteterapeutka, trenerka transformacyjna oraz psychoterapeutka.

#środyzAnetąKamińską

VI

Olga Rembielińska

Meu amor PTSD

Pewien mężczyzna zakradł się w nocy z ostrzem,

długie włosy rozsypały się w dłoniach

Polska, ostrzegała mnie jedynie przed mocą dalidy

szeptuchy z wiosek zebrały się więc w krąg:

dzwonnica kościoła rozproszyła stado gołębi,

zahuczało jak w więzieniu, gdy klawisz wali

w pręty. Karton zgnił we wnętrzu. Zaczęłam śnić

o kraju szamba: ô inhame, a batata é uma puta barata

erotyczne od kiedy przychodzimy na świat

erotyczne od kiedy samo-stanowimy

sypialnia nie jest pusta

w odbiciu stoi Mokosz

mokra

choć sama

*

Olga Rembielińska (89) – z wykształcenia etnolożka. Pracuje nad pierwszą książką poetycką. Publikowała w "Etnografii do kieszeni", "Babińcu Literackim", "Szajn". Jej wiersze znalazły się w antologiach pisma "Inter" oraz "Babińca Literackiego". Prowadzi fotomodelingowe konto na Instagramie: @olgarembielinska. Bardzo ceni kapitał kulturowy, który zbudowała sobie na słuchaniu 50 Centa, Seana Paula i innych raperów z końcówką „dogg” odtwarzanych w Winampie.

VII

WEN-YU CHIANG - PAPAJA (江文瑜 – 木瓜)

nie chce,

tak jak inne wyluzowane babcie, rozbierać się

przed każdą kąpielą słoneczną,

płynącym chmurom nie powie dzień dobry

nie wpuszcza do swojej nocy wojskowej parady

delikatnie głaszcze dwie papaje na piersiach

mniej więcej pięćdziesiąt lat temu, pełna młodych piersi

myślała o nich jak o żarówkach, białych, świecących mocno

myślała, są trwałe, energooszczędne, starczą na długo

japońscy żołnierze włączali je i wyłączali jeden po drugim

jakby szkło elastyczne miało nigdy nie pęknąć

światła w pokoju gasną

przytępione światło nie pozwala dostrzec

który z nich się śmieje, który jest pełen furii, który radosny, który swobodny

białe światło piersi nie oświetla ich twarzy

w maleńkim pokoju w miejscu bez imienia

na filipińskiej wyspie

musi użyć jedynego, czystego światła, swego ciała

do towarzystwa, do tchórzostwa, ciała-trwożywa

ruszali jeden za drugim, gwałtownie

w stronę dziewiczej/cichej krainy

a ona kołysała się na łodzi

a może i była łodzią

żołnierze napierali jeden po drugim jak fale,

które odpychają od domu rodzinnego

jej imię zmuszone by zostać na lądzie/na lodzie, na polu bitwy

wszystkie statki niesione w podróż

w kraje bezwiedne/jędrne

łódź przepływa

przez wietnamskie ujście Mekongu

samoloty spuszczają bomby

pokład natychmiast zmienia się w drzazgi

a ona patrzy na drugą połowę statku; tonie

ogromny ciężar napiera ją od pasa w dół

stopniowo traci oddech

nie potrafi złapać za dryfujące drewno

woda przepływa przez jej ciało jak torpeda

zamiast mowy ma w ustach bańki

wypływa kolejny statek

przemierza Kanał Bashi

rozładowują się, jeden po drugim, każdy z nich

każe zmienić/zmielić tożsamość i imię

w tej dżungli

ze statku wojennego wychodzą całe oddziały

w klitce/klitoris swojego domu boi się

gdy co noc żołnierze czołgają się

boi się karczowania/koczowania w zaroślach

poza dźwiękiem czyszczonej lufy

jest tylko dźwięk duszy

wychodzący z czeluści/czułości wszechświata

mniej więcej pięćdziesiąt lat później

konania/konary drzew pozbywają się owoców papai, spadają na gołą ziemię

jej słaby/smukły kręgosłup nie zegnie się by podnieść

bańki/bomby rozrzucone po podłodze

przypominają odpady, przepalone knoty

wszędzie wokół śpiew robactwa

nuci żołnierską melodię na akordeon i harmonijkę

"Wciąż mieszkasz na tej filipińskiej wyspie?"

Przekład na język polski: Jakub Sajkowski

Przekład z zapisu tradycyjnego na uproszczony, konsultacja językowa: Zha Guining

*

Wen-yu Chiang（江文瑜）- tajwańska poetka, badaczka, lingwistka, feministka. Jest absolwentką Państwowego Uniwersytetu Tajwańskiego i Uniwersytetu Teksańskiego w Austin, obroniła doktorat na Uniwersytecie w Delaware. Odbywała staż gościnny na Harvardzie i Uniwersytecie w Kyoto. Obecnie jest profesorem w Instytucie Lingwistyki na Państwowym Uniwersytecie Tajwańskim. Naukowo zajmuje się teorią metafory, lingwistyką kognitywną, socjolingwistyką i gender studies. Opublikowała, między innymi, tomy wierszy: Męskie sutki（男人的乳頭）, Kuchnia babci（阿媽的料理）, Gassho（合掌） (współautorstwo z Judy Ongg) i Budda sadzi róże w kocich źrenicach (佛陀在貓瞳裡種下玫瑰）. Ponadto, opublikowała biografię: Kobiety Timuru: Tajwańska malarka Chen Chin i jej uczennice（山地門之女：台灣第一位女畫家陳進和她的女弟子）; zbiór opowiadań Ciało, które zlewa się z kimonem（和服肉身）; opracowała również antologie opowieści tajwańskich kobiet: Babcine opowieści（阿媽的故事）, Znikające babcie Tajwanu（消失中的台灣阿媽）, Matczyne opowieści（阿母的故事）. Otrzymała nagrodę Nagrodę Poetycką Chen Hsiu-hsih (陳秀喜), oraz Nagrodę Literacką Wu Chuoliu (吳濁流) za poezję. W roku 2000 wybrano ją jedną z Dziesięciu Najwybitniejszych Młodych Kobiet Tajwanu.

Jakub Sajkowski – poeta, tłumacz, redaktor. Opublikowane książki poetyckie: Ślizgawki (2010), Google Translator (2015), Zestaw do kaligrafii (2018). Tłumaczył z angielskiego, rosyjskiego i mandaryńskiego.

Od tłumacza:

„Papaja” (木瓜) jest najbardziej znanym wierszem tajwańskiej poetki, badaczki, lingwistki i feministki Wen-yu Chiang (江文瑜), i jednym z najważniejszych dla samej autorki. Opowiada on o losie tzw. „kobiet do towarzystwa”, „pocieszycielek” albo „comfort women” – są to eufemistyczne określenia kobiet zmuszanych do nierządu i gwałconych przez japońskich okupantów. Liczbę „kobiet do towarzystwa” szacuje się od 50000 do 300000. Pochodziły z terenów okupowanych przez Japonię, np. Chin, Korei, Formozy (dziś: Tajwan), Wietnamu, Malajów, Filipin i innych podbitych państw. W wierszu „Papaja” Wen-yu Chiang, chcąc jak najpełniej dać głos jednej z tych kobiet, zdaje się maksymalnie wykorzystywać potencjał języka mandaryńskiego. Mam tu na myśli przede wszystkim homonimię, najczęściej przez tajwańską poetkę zaznaczaną poprzez pary słów poprzedzielane ukośnikiem. Homonimię, to znaczy dokładne współbrzmienie słów o zupełnie odrębnym znaczeniu, a identycznym brzmieniu, zjawisko powszechne w języku mandaryńskim, a stosunkowo rzadkie w języku polskim. U Wen-yu Chiang ta homonimia po raz pierwszy pojawia się w wersie wprowadzającym pojęcie „kobiet do towarzystwa”, w oryginale: 慰安　未安　畏暗 [wei an, wei an, wei an], w wiernym tłumaczeniu brzmiałoby to tak: „pocieszycielki”, „brak bezpieczeństwa”, „strach przed ciemnością”. Tłumacz uznał, że zachowanie pełnej homonimii jest tu niemożliwe, jest możliwe natomiast zaznaczenie współbrzmień poprzez aliteracje czy rymy niedokładne, a jednocześnie trzymanie się zasady, którą przyjęła autorka, to znaczy: że homonimy wyrażają kontrastujące pojęcia, jedno często (choć nie zawsze) odnoszące się do miłości, czułości, żywotności, drugie do zła, agresji, ciemności. Zdarzało się, że kosztem utrzymania tej równowagi cierpiała wierność w stosunku do oryginału. Gra słów „ciało-trwożywo” jest autorskim pomysłem tłumacza, w oryginale również nie występuje (auto)oskarżycielska konotacja słowa „tchórzostwo”, tłumacz uznał jednak, że samoskarżenie, autodeprecjacja (lub oskarżenie w stronę japońskich żołnierzy?) jest uzasadnione przez całość historii, mieści się też w kontraście pomiędzy „pocieszycielstwem” a strachem, a jednocześnie wyraźnie wskazuje na współbrzmienie występujące w oryginale. Z kolei we fragmencie „czeluść/czułość” (oryginale 竅／鞘 [Qiào/qiào], czyli „otwór/powłoka) zdecydował się, kosztem oddalenia od oryginału, na jak najbliższe współbrzmienie przy jednoczesnym stworzeniu zestawienia, które doskonale odnosi się do całości klimatu wiersza. Warto też zwrócić uwagę na zastosowane przez autorkę rozwiązanie niemożliwe w języku polskim, które pod koniec wiersza niejako „przełamuje” jego tytuł. Tam, gdzie tłumacz pisze „konary/konania”, autorka pisze „木／墓瓜”. 木瓜, czyli „papaja”, składa się, jak większość słów w języku chińskim, z autonomicznych znaków. 木 [mu], czyli „drzewo”, oraz [gua] 瓜, czyli „owoc”. Zatem dosłownie „owoc drzewa”. Autorka „przełamuje” jednak to słowo homonimem „drzewa” [mu] 墓, oznaczającym „śmierć”. W oryginale jest to więc „owoc drzewa/śmierci”, a jednocześnie po prostu „papaja”. Mistrzowsko wykorzystana ekonomiczność języka mandaryńskiego była tu niemożliwa do oddania w wersji polskiej, dlatego tłumacz wybrał bardziej opisowe rozwiązanie. Reszta homonimicznych par została zinterpretowana przez tłumacza względnie wiernie, choć była równie dużym wyzwaniem, podobnie jak cały wiersz. W tłumaczeniu nieocenioną pomocą była koleżanka Zha Guining, która przeprowadziła mnie przez największe pułapki języka chińskiego.